Stawkowy Olsztyn

W sobotę, 22 sierpnia 2009 roku grupa kilkunastu fanklubowiczów spotkała się w Olsztynie, by poznać plenery i zobaczyć z bliska obiekty znane ze „Stawki większej niż życie”. Pojawiają się one w odcinkach „Wiem, kim jesteś”, „Podwójny nelson”, „Wielka wsypa”, „Oblężenie” i „Spotkanie”. Przewodnikiem po Olsztynie i jego okolicach był p. Tomasz Śrutkowski, który latem 1967 roku obserwował i dokumentował pracę ekipy filmowej.

Część uczestników wycieczki nocowała w Olsztynie i to w nieprzypadkowym miejscu: zaledwie kilkaset metrów od przystani nad Jeziorem Kortowskim, gdzie nakręcono kilka ujęć do odcinka „Spotkanie”. Na filmowej przystani rozpoczęła się właściwa część wędrówki. Charakterystyczne punkty topograficzne (budynek po drugiej stronie jeziora i wbity w dno wskaźnik poziomu wody) nie zmieniły się od czasu, gdy nad jeziorem pracowali filmowcy. Pan Tomasz Śrutkowski wspominał perypetie towarzyszące realizacji zdjęć nad jeziorem. Kierownictwo produkcji przygotowało kilka identycznych skrzyń. Okazało się, że są one zbyt lekkie i nie chcą tonąć. Gdy je obciążano, łódka niemal natychmiast szła na dno, co nie pozwalało na nakręcenie planowanego ujęcia. Ostatnią niezatopioną skrzynię udało się obciążyć w taki sposób, że statyści grający jeńców dopłynęli na środek jeziora i po serii z automatów znikli w nim wraz ze skrzynią. Archiwalne zdjęcia wykonane nad Jeziorem Kortowskim świadczyły m.in. o tym, że kamerzysta siedział w łódce naprzeciw wiosłującego Millera, granego przez Stanislawa Milskiego. Przewodnik grupy wycieczkowej wspominał, że pomost widoczny w odcinku „Spotkanie” został zbudowany przez filmowców i nie dotrwał do czasów nam współczesnych. Na przystani nie ma również szopy, w której Hans Kloss obserwował poczynania Anny-Marii Elken. Została, niestety, rozebrana wraz z tablicą, na której aktorzy i członkowie ekipy złożyli autografy. Natomiast w jedno z okolicznych drzew wrosła metalowa tablica, która z pewnością znajdowała się tam latem 1967 roku. Na miejscu rozebranej szopy stoją mało gustowne baraki. W jednym z nich mieszka starszy człowiek, który obserwował pracę ekipy filmowej na Starym Mieście. Opowiadał wycieczkowiczom o tym, że Stanisław Mikulski skręcił kostkę podczas realizacji jednego z ujęć i dzięki przyniesionemu przez mężczyznę enerdowskiemu bandażowi elastycznemu mógł je kontynuować. Nie potwierdziła się pogłoska, że rezydujący na przystani mężczyzna to syn pułkownika Ringa. W 2010 roku na kortowskiej przystani planowany jest happening, podczas którego z mułu zalegającego na dnie jeziora wyłowiona ma zostać skrzynia z archiwum Ośrodka Wschód.

Wiele serialowych ujęć nakręcono na Starym Mieście i w jego okolicach. Budynek Urzędu Marszałkowskiego to filmowe ministerstwo, w którym pracowała Ewa Fromm (odcinek „Podwójny nelson”). Nie udało się, niestety, ustalić, czy w gmachu nadal wisi portret Fryderyka Wielkiego, ponieważ ochroniarz nie zezwolił nam na wejście do środka. Nieopodal tego okazałego gmachu znajduje się olsztyński areszt śledczy, który wszyscy znają jako radzieckie więzienie z odcinka „Wiem, kim jesteś”. Nie zmienił się dach, po którym J-23 uciekał wraz z towarzyszami z celi. Zdjęcia do pierwszego odcinka serialu realizowano również w więziennych celach.

Duże wrażenie na uczestnikach wycieczki zrobił most na rzece Wadąg w Dywitach. To z tego mostu spadł do rzeki samochód z nadradcą Gebhardtem w jednej z ostatnich scen odcinka „Podwójny nelson”. Ujęcie to filmowano z dwóch kamer i przygotowania do jego realizacji były dość żmudne, gdyż filmowcy mieli świadomość, że nie będzie możliwości nakręcenia dubla (zabytkowe mercedesy i dzisiaj nie występują w nadmiarze). W ostatnich latach przebudowano górną część mostu i wymieniono barierkę. Nie udało się namówić żadnego ze zmotoryzowanych klubowiczów, by poświęcił siebie i swój samochód do rozważanego podczas wycieczki remake’u tej sceny. Malownicze zakole rzeki Wadąg to filmowa rzeczka, znana z ekranu jako granica niemiecko-radziecka. Przekracza ją agent J-23 w jednej z pierwszych scen odcinka „Wiem, kim jesteś”. Wadąg do dzisiaj jest nieuregulowany i poziom wody w tej rzece zmienia się wraz z porami roku.

Inne ujęcia do odcinka „Wiem, kim jesteś” kręcone były w okolicach Starego Miasta – ze znajdujących się tam budynków hitlerowcy wyprowadzają miejscową ludność. Natomiast grupa aresztowanych mężczyzn, w tym Kloss, przemierza w rzeczywistości olsztyńską ul. Kołłątaja. Kamieniczki te zachowały swój charakter, jednak okoliczna architektura uniemożliwiłaby dzisiaj realizację podobnych ujęć.

Nad rzeką Łyną zrealizowano ujęcie, w którym ranny Miller dopływa łódką do domu pułkownika Ringa (odcinek „Spotkanie”). Natomiast w rejonie ul. Okopowej sfilmowano scenę, w której Kloss udaje się do kryjówki swojego łącznika i radiotelegrafisty, granego przez Janusza Bukowskiego (odcinek „Oblężenie”).

Park nad Łyną to jeden z plenerów serialowego uzdrowiska w Lisku-Zdroju z odcinka „Podwójny nelson”. W parku tym Kloss spotyka się ze swoim łącznikiem, granym przez Aleksandra Sewruka. Spostrzegawczy wycieczkowicze dostrzegli wgłębienia w asfalcie, które pozostały po stojącej w owym miejscu ławce (siedzieli na niej Kloss i jego łącznik).

Filmowcy pracowali również przed olsztyńskim zamkiem, który jest siedzibą Muzeum Warmii i Mazur. Nakręcono tam kilka ujęć do odcinka „Oblężenie”, m.in. to, w którym Kloss wchodzi na naradę do sztabu (jest do wejście do olsztyńskiego zamku) i przemieszcza się samochodem obok zamkowych murów. Ta pokaźna budowla zachowała do dzisiaj swój charakter i bez specjalnej charakteryzacji mogłaby stanowić tło do realizacji podobnych ujęć. Niektórych olsztynian zdumiewał widok grupki ludzi oglądających most nad Łyną czy zagłębienia w zamkowym murze. Zdziwienie przechodniów wywoływało rozbawienie wycieczkowiczów.

Stare Miasto w Olsztynie to i Tolberg, i Bischofsfelde, czyli sceneria, w której filmowano ujęcia do odcinków „Oblężenie” i „Spotkanie”. Charakterystyczną kamienicę widzimy w jednej z pierwszych scen odcinka 15. (Kloss zapala papierosa, w miasteczku panuje chaos, z głośników dobiegają komunikaty dla ludności cywilnej), wejście do biblioteki miejskiej – w scenie z odc. 17. (Inga Ring zmierza do siedziby dowództwa). W odcinku „Spotkanie” rozpoznamy również narożne kamieniczki staromiejskie (wjeżdżają niemieckie czołgi, mieszkańcy budynków zdejmują białe flagi) i zaułek przy ul. Kołłątaja 17/21, w którym polscy żołnierze zamierzali rozstrzelać Klossa. Miejsce to nazwane zostało zaułkiem „Stawki większej niż życie”. W roku 2003 i 2004, z udziałem Stanisława Mikulskiego, Emila Karewicza i władz miejskich, odsłonięto tam stosowną tablicę.

Naszą uwagę zwróciła znajdująca się na Starym Mieście pierogarnia Bruner. Początkowo sądzono, że jest to nawiązanie do serialu i prowokacja jednocześnie (nazwisko „Brunner” powinno być napisane przez dwie litery „n”). Okazało się, że nazwa tego lokalu nie ma nic wspólnego z filmem, pochodzi ona od nazwiska właściciela.

W końcowej części wycieczki po Olsztynie zostaliśmy zaproszeni do lokalu „U artystów”, w podziemiach którego zorganizowano wystawę poświęconą realizacji „Stawki większej niż życie” i ukazującą wydarzenia z 2003 i 2004. Na wystawie zgromadzono zdjęcia (ich autorzy to Tomasz Śrutkowski i Wacław Kapusto) i zabytkowe przedmioty. Zgromadzonych gości przywitała p. Anna Mrówczyńska, dyrektor Wydziału Kultury, Promocji i Turystyki Urzędu Miasta w Olsztynie, i wraz z p. Tomaszem Śrutkowskim, wiceprezesem Fundacji Środowisk Twórczych, otworzyła stawkową wystawę. Podczas części bankietowej zespół Kaczki z Nowej Paczki wykonał m.in. piosenkę „Szansa dla Hansa”, która jest znana nie tylko w kręgach zagorzałych zwolenników serialu o przygodach agenta J-23.

Marek, czyli najbardziej wytrwały i najbardziej skuteczny poszukiwacz stawkowych plenerów odkrył wraz z niewielkim gronem sympatyków serialu miejsca, gdzie kręcono ujęcia do odcinka „Wielka wsypa” (brama i okolice filmowych zakładów Borsig Metall Werke A.G.) i „Podwójny nelson” (scenę pościgu za nadradcą Gebhardtem kręcono na szosie w kierunku Szczytna).

Wręcz niemożliwe jest dokładne ustalenie miejsca, w którym Kloss wyskakuje z pociągu w odcinku „Wielka wsypa” (scenę tę nakręcono za dworcem Olsztyn Główny). Wiadomo natomiast, że filmowy poligon z tego odcinka to w rzeczywistości teren lotniska w Dajtkach. Nie do poznania zmienił się dworzec kolejowy Olsztyn Główny (stacja w Lisku-Zdroju z odcinka „Podwójny nelson”), wręcz niemożliwe jest zlokalizowanie miejsca w lesie w pobliżu Kortowa, w których zrealizowano sceny do odcinka „Wielka wsypa”.

Uczestnicy wycieczki, czyli Elżbieta, Joanna, Jacek i Katarzyna, Marek i Alicja, Bogdan, Daniel, Jacek, Karol, Leszek, Marcin, Piotr, Rafał oraz Wawrzyniec, otrzymali pakiet materiałów poglądowych dotyczących realizacji „Stawki większej niż życie” w stolicy Warmii i Mazur (kopie wycinków prasowych z lat 1967–2004 i unikalne zdjęcia) oraz zestaw upominków od olsztyńskiego magistratu, w tym bardzo starannie wydany album fotograficzny będący ilustracją „Kroniki olsztyńskiej” Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego.

Fotorelacja z pobytu miłośników serialu w Olsztynie znajduje się tutaj.